Μουσικοθεραπεία και Ψυχική Υγεία: Η μουσική ως καθρέφτης της ψυχής

Η μουσική είναι μια παγκόσμια γλώσσα που μπορεί να αγγίξει τον ψυχικό μας κόσμο, με τρόπους που οι λέξεις συχνά αδυνατούν. Η μουσικοθεραπεία έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμη για διάφορες ψυχικές διαταραχές, καθώς προσφέρει έναν δημιουργικό και ασφαλή τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων. Η θεραπευτική σχέση που αναπτύσσεται δίνει τη δυνατότητα να υπάρχει ένα υποστηρικτικό, ασφαλές και συμβολικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορεί να υπάρξει συναισθηματική διερεύνηση και εξωτερίκευση. Μέσω της μουσικής έκφρασης δίνεται η δυνατότητα να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση, καθώς επίσης και η ενσυνειδητότητα. 

Κορτιζόλη σε Ρε μινόρε

Ένα από τα κύρια οφέλη της μουσικοθεραπείας αποτελεί η μείωση του άγχους. Η χαλαρωτική επίδραση της μουσικής βοηθά στη ρύθμιση των επιπέδων κορτιζόλης, προάγοντας την ηρεμία και ανακούφιση από την ένταση. Σε σχετική έρευνα από τους Bradt & Dileo (2014), αναφέρθηκε ότι η μουσική έχει τη δυνατότητα να μειώσει τα επίπεδα άγχους σε άτομα με χρόνιες παθήσεις. Όταν τα επίπεδα κορτιζόλης μειώνονται, το σώμα και το μυαλό αποκτούν μια αίσθηση χαλάρωσης. Κατά αυτόν τον τρόπο οι θεραπευόμενοι βρίσκονται σε θέση να βιώσουν μεγαλύτερη ψυχική ηρεμία, καθώς επίσης και να αποκτήσουν συναισθηματική ανθεκτικότητα. Παρατηρήθηκε ότι τόσο η ενεργητική, όσο και η δεκτική συμμετοχή είχαν ευεργετική επίδραση στην ψυχολογική τους κατάσταση. 

Ανθίζοντας ξανά μέσα από τον ήχο

Επιπλέον, η μουσικοθεραπεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, καθώς η ενεργητική εμπλοκή αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης και σεροτονίνης, δύο νευροδιαβιβαστών οι οποίοι σχετίζονται άμεσα με τη ρύθμιση της διάθεσης και την ψυχική ευεξία. Η ενίσχυση αυτών των χημικών ουσιών στον εγκέφαλο μπορεί να συμβάλει στη μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και στη βελτίωση της συναισθηματικής σταθερότητας. Σε μελέτη του 2017 (Maratos et al.), δηλώθηκε ότι η μουσικοθεραπεία μπορεί να μειώσει σημαντικά τα συμπτώματα της κατάθλιψης, προσφέροντας στους συμμετέχοντες μια δημιουργική μέθοδο έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων τους. Σημειώθηκε επίσης βελτίωση στην αυτοεκτίμηση αλλά και στη κοινωνική αλληλεπίδραση. Μέσα από τις ομαδικές συνεδρίες προάγεται η κοινωνική αλληλεπίδραση και η συνεργασία, ενώ ταυτοχρόνως μειώνεται το αίσθημα της μοναχικότητας. 

Η μουσική ως μετάβαση

Η μουσικοθεραπεία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ευεργετική και σε περιπτώσεις μετατραυματικό στρες (PTSD), καθώς βοηθά τα άτομα να αισθανθούν ασφαλή και να διαχειριστούν τις εκάστοτε εμπειρίες. Μέσω της μουσικής οι τραυματικές εμπειρίες, όπως επίσης και τα προσωπικά βιώματα του κάθε ανθρώπου, μπορούν να μεταμορφωθούν σε θετικές εμπειρίες, καθώς βιώνονται και επεξεργάζονται σε μουσικό-συμβολικό επίπεδο. Σχετική μελέτη του Bensimon et al. (2008) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανασυγκρότηση της συναισθηματικής εμπειρίας, επιτρέποντας στα άτομα να επεξεργαστούν τα προσωπικά τραύματά με έναν ασφαλή και προοδευτικό τρόπο, ενώ παράλληλα ενισχύεται η αίσθηση της ψυχικής ευημερίας. Στην ίδια μελέτη, αναφέρεται ότι η μουσική μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων άγχους και φόβου, καθώς επίσης και στην ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας και ηρεμίας, που είναι ζωτικής σημασίας για άτομα που έχουν βιώσει σοβαρά ψυχολογικά τραύματα. 

Tεχνικές και μέθοδοι:

 •    Σύνθεση τραγουδιών: Επιτρέπει στους θεραπευόμενους να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με έναν ασφαλή και δημιουργικό τρόπο. Αυτή η μέθοδος μπορεί να είναι ιδιαίτερα ενδυναμωτική καθώς ενισχύει τη συναισθηματική έκφραση και ενσυνειδητότητα και βοηθά στην συναισθηματική εξισορρόπηση. Μέσω αυτής της τεχνικής τα άτομα μπορούν να αισθανθούν και πάλι πως κατέχουν τον έλεγχο της ζωής τους, να ανασυγκροτηθούν και να ενδυναμωθούν. 

•    Δεκτική μουσικοθεραπεία: Ο όρος δεκτική μουσικοθεραπεία δηλώνει πως τα άτομα είναι δέκτες ακουστικών ερεθισμάτων, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει πως είναι παθητικά στη διαδικασία. Μια μέθοδο δεκτικής μουσικοθεραπείας αποτελεί το GIM (Guided Imagery Music Therapy), στο οποίο ο θεραπευόμενος ακούγοντας τη μουσική δημιουργεί στο μυαλό του ορισμένες συμβολικές απεικονίσεις οι οποίες φέρνουν στην επιφάνεια πληθώρα συναισθημάτων, τα οποία εν συνεχεία τα επεξεργάζονται δημιουργικά. Η τεχνική αυτή μπορεί να βοηθήσει στη συναισθηματική αναγνώριση και επεξεργασία, ενθαρρύνοντας τον θεραπευόμενο να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα τα οποία εγείρονται από τη μουσική και να τα επεξεργαστεί μέσω της συμβολικής διαδικασίας. 

•    Αυτοσχεδιασμός: Δίνει τη δυνατότητα στον θεραπευόμενο να εκφράσει ελεύθερα σκέψεις και συναισθήματα. Είναι μια διαδικασία που ενισχύει την επικοινωνία και την αυτογνωσία. Η χρήση τόσο των κρουστών οργάνων, όσο και της φωνής, μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στα άτομα να εξωτερικεύσουν την ένταση και τα καταπιεσμένα συναισθήματα τους. Η άμεση σύνδεση του κλινικού αυτοσχεδιασμού με το ασυνείδητο, δίνει την δυνατότητα να ανεγερθούν αόρατα συναισθήματα και να τα επεξεργαστούν με ασφαλή τρόπο μέσω της δημιουργικής διαδικασίας. 

•    Ρυθμικές και κινητικές δραστηριότητες: Χρησιμοποιούνται για ενίσχυση της σωματικής και ψυχικής ευημερίας του θεραπευόμενου. Μέσω αυτής της τεχνικής οι θεραπευόμενοι χρησιμοποιούν τη μουσική για να εκφράσουν συναισθήματα μέσω του σώματος, είτε μέσω του χορού είτε με άλλες μορφές κίνησης. Οι κινητικές δραστηριότητες, στις μουσικοθεραπευτικές συνεδρίες, φαίνεται πως μπορούν να προσφέρουν μείωση του θυμού, της κατάθλιψης και του άγχους. Επιπλέον, όταν πρόκειται για ομαδικές συνεδρίες, αποτελεί μια τεχνική η οποία ευνοεί την ανάπτυξη δεσμών και σχέσεων με τα λοιπά μέλη της ομάδας.

Καθώς ενίοτε η λεκτική έκφραση είναι πιο απαιτητική, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν μέσω της μουσικής έναν τρόπο συναισθηματικής έκφρασης. Τα άτομα μπορούν να επεξεργαστούν με δημιουργικό τρόπο διάφορα απαιτητικά για εκείνους θέματα, γεγονότα και καταστάσεις που ίσως να μην μπορούν μέσω της λεκτικής επικοινωνίας. Οι θεραπευόμενοι καθοδηγούν τις συνεδρίες, καθώς πρόκειται για μια προσωποκεντρική προσέγγιση, φέρνοντας διάφορα θέματα επεξεργασίας, συνειδητά και μη. Οι εκάστοτε στόχοι προκύπτουν μέσω συζήτησης και συνεργασίας με τους θεραπεύμενους, ενώ αναπροσαρμόζονται ανάλογα τα γεγονότα και τις επιθυμίες τους. 

Βιβλιογραφία 

Bradt, J., & Dileo, C. (2014). Music interventions for mechanically ventilated patients. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2014(12). https://doi.org/10.1002/14651858.CD006902.pub3 

Bensimon, M., Amir, D., & Wolf, Y. (2008). Drumming through trauma: Music therapy with post-traumatic soldiers. The Arts in Psychotherapy, 35(1), 34–48. https://doi.org/10.1016/j.aip.2007.09.002

Maratos, A. S., Crawford, M. J., & Callaghan, P. (2017). Music interventions for the treat-ment of depression: A review of the literature. Journal of Affective Disorders, 217, 48-59. https://doi.org/10.1016/j.jad.2017.03.049 

---