Μουσικοθεραπεία και ΔΕΠ-Υ: Ενισχύοντας τη συγκέντρωση με νότες

Η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια εναλλακτική και επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση στη διαχείριση των χαρακτηριστικών συμπεριφορών που παρατηρείται σε άτομα με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ). Η μουσικοθεραπεία έχει αποδειχθεί πως βοηθά στην ανάπτυξη της αυτογνωσίας τους, στην έκφραση των συναισθημάτων τους, καθώς και στην ενίσχυση των λεκτικών ή μη λεκτικών επικοινωνιακών δεξιοτήτων τους. Παράλληλα, συμβάλλει στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης, στην ενίσχυση της αίσθησης της αυτοεκπλήρωσης, στη διαμόρφωση ισχυρότερων κινήτρων ενώ διευκολύνει τη συγκέντρωση και τη διατήρηση της προσοχής τους κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων τους.

Όταν ο ρυθμός οργανώνει τη σκέψη

Η μουσική λειτουργεί ως ένα θεραπευτικό εργαλείο που βοηθά τα άτομα με ΔΕΠ-Υ να εστιάσουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, ενισχύοντας τη γνωστική τους επεξεργασία. Ο ρυθμός και η μελωδία δημιουργούν ένα προβλέψιμο και σταθερό περιβάλλον, μειώνοντας τους περισπασμούς και συνεπώς προσφέροντας οργάνωση στον ψυχισμό των ατόμων, στοιχείο απαραίτητο για την ψυχική ευημερία. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο σαφής και επαναλαμβανόμενος ρυθμός βελτιώνει τη συγκέντρωση και την ακουστική προσοχή σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ (Rickson & Watkins, 2003). 

Η γλώσσα των κρουστών

Μέσω της μουσικής, τα άτομα μπορούν να εκτονώσουν και να εξωτερικεύσουν την ενέργειά τους, με έναν δημιουργικό τρόπο. Η χρήση ρυθμικών μοτίβων και η ενεργητική συμμετοχή σε μουσικές δραστηριότητες προσφέρουν μια εναλλακτική μορφή έκφρασης. Το ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον, καθώς επίσης και η σχέση εμπιστοσύνης η οποία έχει αναπτυχθεί μεταξύ θεραπευόμενων-θεραπευτών, δίνει τη δυνατότητα για πηγαία και ελεύθερη εξωτερίκευση. Τα όργανα τα οποία επιλέγονται συχνά είναι τα κρουστά, τόσο λόγω της έντασης που μπορούν να αποδώσουν, όσο και λόγω της αίσθησης της γείωσης και της ασφάλειας που μπορούν να προσφέρουν. Έρευνες υποστηρίζουν ότι η συμμετοχή σε δραστηριότητες με βάση τον σταθερό ρυθμό μπορεί να συμβάλει στη μείωση της υπερκινητικότητας και στην ενίσχυση της αυτορρύθμισης (Thompson, 2012). 

Ο ήχος ως γλώσσα της ψυχής

Μέσω της μουσικοθεραπείας προσφέρεται ένα ασφαλές περιβάλλον για έκφραση  συναισθημάτων που ίσως να μην μπορούν να εκφρασθούν με λέξεις. Η ενεργητική συμμετοχή μέσω του αυτοσχεδιασμού, καθώς επίσης και η σύνθεση μουσικής, επιτρέπουν στους θεραπευόμενους να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους με έναν πιο δομημένο και προσιτό τρόπο, ενισχύοντας την αυτογνωσία τους. Κατά αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα να επεξεργαστούν και να αυτορρυθμίσουν συναισθήματα όπως άγχος, απογοήτευση ή ένταση, μέσα από τη δημιουργική διαδικασία. Σύμφωνα με έρευνα των Gold et al. (2013), η μουσική μπορεί να μειώσει το άγχος και να ενισχύσει τη συναισθηματική σταθερότητα σε άτομα με αναπτυξιακές διαταραχές. 

Ρυθμοί συνεργασίας, νότες επικοινωνίας

Η συμμετοχή σε ομαδικές μουσικές δραστηριότητες προάγει την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργασία. Τα άτομα μαθαίνουν να επικοινωνούν καλύτερα, να ακολουθούν κανόνες και να ανταποκρίνονται στις δράσεις των άλλων. Μέσω της μουσικοθεραπείας δίνεται η δυνατότητα για μουσική συνύπαρξη καθώς επίσης και για ενίσχυση δεξιοτήτων όπως η υπομονή και η ενσυναίσθηση.  Μελέτες δείχνουν ότι η μουσική ενθαρρύνει τη συνεργασία και τη θετική κοινωνική αλληλεπίδραση, βελτιώνοντας τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων με ΔΕΠ-Υ (Graziano et al., 2011).

Τεχνικές και μέθοδοι:

 •    Ρυθμικές και κινητικές δραστηριότητες: Η χρήση κρουστών οργάνων, όπως τύμπανα, βοηθά στο περιορισμό της υπερκινητικότητας και ενισχύει την αίσθηση της οργάνωσης. Τα επαναλαμβανόμενα ρυθμικά μοτίβα και η σταθερότητα των ρυθμών, μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της προσοχής και της συγκέντρωσης.

 •    Αυτοσχεδιασμός: Ο μουσικός αυτοσχεδιασμός επιτρέπει στους θεραπευόμενους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με δημιουργικό τρόπο, ενισχύοντας τη συναισθηματική έκφραση και τη φαντασία τους, ενώ ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα συναισθηματικής εκτόνωσης. Ο καθοδηγούμενος αυτοσχεδιασμός προσφέρει οργάνωση και διατηρεί τα επίπεδα προσοχής, ενώ ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός προσφέρει τη δυνατότητα για ελεύθερη και δημιουργική αυτοέκφραση. 

•    Σύνθεση: Η δημιουργία τραγουδιών με απλούς στίχους βοηθά στην οργάνωση των σκέψεων, βελτίωση γλωσσικής έκφρασης και μνήμης, καθώς επίσης και στην εξωτερίκευση σκέψεων και συναισθημάτων που ενδεχομένως να δυσκολεύονται να εκφράσουν αλλιώς.

 •   Επαναδημιουργία: Η παραλλαγή στίχων ή μελωδικών και ρυθμικών χαρακτηριστικών μπορεί να ενισχύσει λεκτικές δεξιότητες καθώς επίσης και να οξύνει την φαντασία. Η χρήση οικείων τραγουδιών προσφέρει ένα ασφαλές και οργανωμένο περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορούν να βάλουν την δική του προσωπική νότα, να δημιουργήσουν και να εκφραστούν. 

Οι τεχνικές πάντα προσαρμόζονται στις ατομικές ανάγκες κάθε ατόμου, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διαρκή συνεργασία και επικοινωνία με τα άτομα φροντίδας των θεραπευόμενων ή με τους ίδιους, έτσι ώστε να προσδιοριστούν οι εκάστοτε στόχοι. Οι στόχοι διαρκώς αναδιαμορφώνονται και επανακαθορίζονται, έτσι ώστε να ακολουθούν τις αλλαγές και ανάγκες που προκύπτουν. Με βάση τα ερευνητικά δεδομένα, η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια αποτελεσματική προσέγγιση για την υποστήριξη της γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης των ατόμων με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. 

Βιβλιογραφία 

Gold, C., Wigram, T., & Elefant, C. (2013). Music therapy for children with autism spectrum disorder. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2013(6). https://doi.org/10.1002/14651858.CD004381.pub3 

Graziano, P. A., Reavis, R. D., Keane, S. P., & Calkins, S. D. (2011). The role of emotion regulation in children's early academic success. Journal of School Psychology, 49(6), 1-15. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2006.09.002

Rickson, D. J., & Watkins, W. G. (2003). Music therapy to promote prosocial behaviors in aggressive adolescent boys—a pilot study. Journal of music therapy, 40(4), 283-301. https://doi.org/10.1093/jmt/40.4.283

Thompson, W. F. (2012). Music, thought, and feeling: Understanding the psychology of music. Oxford University Press.

---