Μουσικοθεραπεία και Αυτισμός: Κάθε άνθρωπος είναι ρυθμός και τόνος.

Η μουσικοθεραπεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη σε περιπτώσεις ατόμων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί μια μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας, μέσω της οποίας τα άτομα μπορούν να εκφράζουν συναισθήματα, σκέψεις και ανάγκες που ίσως να μην μπορούν να εκφράσουν λεκτικά. Μέσω της μουσικοθεραπείας μπορεί να ενισχυθεί η λεκτική επικοινωνία και το λεξιλόγιο, όπως επίσης και να βελτιωθεί η προσοχή και η μνήμη. Επιπλέον, η χρήση εξατομικευμένων παρεμβάσεων συμβάλλει στη διαχείριση επίμονων συμπεριφορών, προάγοντας τη δημιουργική αυτορρύθμιση και τη χαλάρωση. Η ενασχόληση με μουσικά όργανα ενισχύει επίσης τη λεπτή και αδρή κινητικότητα, καθώς και τον σωματικό συντονισμό.

Από την εσωστρέφεια στην επαφή

Τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού συχνά τείνουν να παρουσιάζουν δυσκολίες όσον αφορά τις επικοινωνιακές δεξιότητες σε διάφορες κοινωνικές συναναστροφές. Η μουσικοθεραπεία αξιοποιεί τη μουσική και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα από αυτήν, βοηθώντας τα άτομα να συνδεθούν με τους άλλους, να εκφραστούν και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων που συχνά παρατηρούνται σε άτομα που βρίσκονται στο φάσμα. Εμπειρικές μελέτες επιβεβαιώνουν πως μέσω της μουσικοθεραπείας τα άτομα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν διάφορες μορφές επικοινωνίας και να ενισχύσουν την κοινωνικότητά τους (Wang, & Zhang, 2023). 

Όταν οι νότες γίνονται λέξεις

Εκτός από την κοινωνική αλληλεπίδραση, η μουσικοθεραπεία συμβάλλει επίσης στη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη και τη βελτίωση της προσοχής. Το melodic intonation αποτελεί μια τεχνική κατά την οποία χρησιμοποιείται η μελωδικότητα ως μέσο επικοινωνίας. Η μουσική και ο ρυθμός ενεργοποιούν περιοχές του εγκεφάλου διαφορετικές από εκείνες του τυπικού λόγου, προσφέροντας έναν εναλλακτικό δρόμο για την ανάπτυξη της φωνητικής έκφρασης. Μέσα από τη μελωδική αναπαραγωγή και επανάληψη λέξεων και φράσεων ενισχύεται η λεκτική επικοινωνία, καθώς επίσης και η μνήμη. Μελέτη των Sandiford, Mainess και Daher (2013) σε μη λεκτικά παιδιά έδειξε ότι η χρήση μελωδικών μοτίβων οδήγησε σε σημαντική αύξηση της λεκτικής έκφρασης, με αποτελέσματα συγκρίσιμα με αυτά της παραδοσιακής λογοθεραπείας.

Ο άνθρωπος ως ρυθμός και τόνος

Στη μουσικοθεραπεία δεν υπάρχει λάθος νότα ή ρυθμός. Ο κάθε άνθρωπος είναι ρυθμός και τόνος, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα στους μουσικοθεραπευτές να αναγνωρίσουν και να ενσωματώσουν διάφορα στοιχεία που απορρέουν από τους θεραπευόμενους. Αφορμή μπορεί να αποτελέσει η κινησιολογία τους, διάφορα φωνητικά στοιχεία και πολλά άλλα εκούσια ή ακούσια στοιχεία, τα οποία θα μετατραπούν σε ευκαιρίες για μουσική διάδραση και επικοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο τα άτομα αισθάνονται ορατά και συνδέονται με έναν βαθύτερο τρόπο με την μουσική και τους θεραπευτές. 

Όταν η ψυχή παίζει μουσική

Η μουσική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον συναισθηματικό κόσμο, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα για άμεση πρόσβαση στις συναισθηματικές διεργασίες, παρακάμπτοντας τις γνωστικές διαδικασίες. Αυτό σημαίνει πως κατά αυτόν τον τρόπο οι θεραπευόμενοι έχουν τη δυνατότητα να εξερευνήσουν πολύπλοκα συναισθήματα και να τα επεξεργαστούν μουσικά. Η συναισθηματική εξερεύνηση και εξωτερίκευση μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Μπορεί να επιλέξουν να εμπλακούν μουσικά μέσω των μουσικών οργάνων ή μπορεί να εμπλακούν μέσω φωνημάτων ή στίχων. Σύμφωνα με σχετική συστηματική ανασκόπηση, η μουσικοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό εργαλείο για την ενίσχυση της συναισθηματικής αναγνώρισης και της ενσυναίσθησης, καθώς βοηθά τα άτομα με αυτισμό να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν συναισθήματα, ενισχύοντας παράλληλα την κοινωνική τους αλληλεπίδραση (James et al., 2015).

Ο ρυθμός σαν καταφύγιο

Μελέτες (Wigram & Gold, 2006) υποδεικνύουν ότι η μουσική μπορεί να μειώσει την υπερδιέγερση και να προσφέρει στα άτομα με αυτισμό μια αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας. Κατά αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα για μια μορφή δημιουργικής αυτορρύθμισης, η οποία μπορεί να προσφέρει αίσθηση πληρότητας και εσωτερικής γαλήνης. Η μουσική ενισχύει τη συναισθηματική σύνδεση και τη δυνατότητα συνεργασίας, καθώς δημιουργεί ένα κοινό έδαφος επικοινωνίας μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Τόσο τα κρουστά όργανα όσο και τα ρυθμικά και μελωδικά μοτίβα που επαναλαμβάνονται, προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας καθώς δημιουργούν ένα προβλέψιμο περιβάλλον. Το υποστηρικτικό και ενθαρρυντικό περιβάλλον, καθώς και η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, αποτελούν βασικούς παράγοντες που ενισχύουν την αυθεντική έκφραση. 

Τεχνικές και μέθοδοι

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές και μέθοδοι που μπορούν να προσαρμοστούν αναλόγως με τις ανάγκες του εκάστοτε θεραπευόμενου. Μερικές από αυτές είναι οι εξής:

• Αυτοσχεδιασμός: Ο θεραπευόμενος εκφράζεται ελεύθερα μέσω των ήχων και της μουσικής, κάτι που ενισχύει την επικοινωνία και τη συναισθηματική του έκφραση. Μπορεί να χρησιμοποιήσει μόνο τη φωνή ή/και διάφορα μουσικά όργανα και μπορεί να πλαισιώνει κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα ή να είναι πιο ελεύθερος. 

• Σύνθεση τραγουδιών και performing: Η δημιουργία και η ερμηνεία τραγουδιών βοηθά στην ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας και της αυτοέκφρασης. Μέσω αυτών των μεθόδων δίνεται η δυνατότητα για συναισθηματική επεξεργασία και εξωτερίκευση, ενώ ταυτοχρόνως ενισχύεται η δημιουργικότητα. 

• Δεκτική μουσικοθεραπεία: Ο όρος δεκτική μουσικοθεραπεία αναφέρεται σε εκείνη κατά την οποία τα άτομα είναι δέκτες ακουστικών ερεθισμάτων, χωρίς να σημαίνει ότι είναι παθητικοί σε αυτή τη διαδικασία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενθαρρύνει τη συναισθηματική αναγνώριση και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Επιπλέον, προσφέρει χαλάρωση, ηρεμία και συναισθηματική ισορροπία. Μέσω της συζήτησης δίνεται η δυνατότητα για περαιτέρω επεξεργασία καθώς επίσης και για αναστοχασμό. 

• Ρυθμικές και κινητικές δραστηριότητες: Παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν ρυθμικά μοτίβα συμβάλλουν στη βελτίωση της συγκέντρωσης και του κινητικού συντονισμού. Δίνουν τη δυνατότητα για ενίσχυση τόσο της λεπτής όσο και της αδρής κινητικότητας. Επιπλέον, η εμπλοκή με κρουστά όργανα δίνει τη δυνατότητα για εκτόνωση και εξωτερίκευση. 

Η διαμόρφωση των θεραπευτικών στόχων αποτελεί μια δυναμική διαδικασία η οποία βασίζεται στη συνεχή επικοινωνία και συνεργασία με τα άτομα φροντίδας των θεραπευόμενων και με τους ίδιους τους θεραπευόμενους. Μέσα από τον διάλογο, λαμβάνονται υπόψιν οι ανάγκες, οι προσδοκίες και οι δυνατότητες, διασφαλίζοντας έτσι μια προσέγγιση εξατομικευμένη και προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις κάθε ατόμου. Η συνεχής αξιολόγηση και προσαρμογή των παρεμβάσεων διασφαλίζει ότι η μουσικοθεραπεία ανταποκρίνεται στις εξελισσόμενες ανάγκες του ατόμου, καθιστώντας τη μια πολύτιμη προσέγγιση. Καθώς η επιστημονική έρευνα συνεχίζει να αναδεικνύει τα οφέλη της μουσικοθεραπείας, η ενσωμάτωσή της σε θεραπευτικά προγράμματα για άτομα στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, ενισχύοντας την αυτονομία και την κοινωνική τους ένταξη. 

 

Βιβλιογραφία 

James, K., Ziviani, J., & Boyd, R. (2015). Music therapy for individuals with Autism Spectrum Disorder: A systematic review. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 2(1), 39–54. https://doi.org/10.1007/s40489-014-0040-7 

Kern, P., & Humpal, M. (Eds.). (2019). Early childhood music therapy and autism spectrum disorder (2nd ed.). London & Philadelphia, PA: Jessica Kingsley Publishers. https://doi.org/10.1093/jmt/thz002 

Levitin, D. J., & Bellugi, U. (1998). Musical abilities in individuals with Williams syndrome. Music perception, 15(4), 357-389.

Sandiford, G. A., Mainess, K. J., & Daher, N. S. (2013). A pilot study on the efficacy of melodic based communication therapy for eliciting speech in nonverbal children with autism. Journal of autism and developmental disorders, 43, 1298-1307.

Wang, Y., & Zhang, T. (2023, September 5). The effect of music therapy on social interaction function in interventions with children with autism spectrum disorder (Version 1) [Preprint]. Research Square. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3209952/v1

Wigram, T., & Gold, C. (2006). Music therapy in the treatment of children with autism. Jessica Kingsley Publishers.

---