Μουσικοθεραπεία και Άνοια: Όταν οι αναμνήσεις χορεύουν με τις νότες

Οι ευεργετικές ιδιότητες της μουσικοθεραπείας σε περιπτώσεις άνοιας και Αλτσχάιμερ είναι πολλαπλές. Ένα από τα βασικότερα οφέλη αφορά την ανάκληση αναμνήσεων μέσω γνωστών κομματιών, τα οποία συνδέονται με συγκεκριμένες χρονικές περιόδους της ζωής των ατόμων και εγείρουν ποικίλα συναισθήματα προς επεξεργασία. Η δεκτική εμπλοκή μπορεί να μειώσει τα συναισθήματα που σχετίζονται με την μοναχικότητα ή την κατάθλιψη, να ενισχύσει προσωπική ταυτότητα των ατόμων, καθώς επίσης και να βοηθήσει στην συναισθηματική εξισορρόπηση. Οι ομαδικές συνεδρίες μπορούν να δημιουργήσουν ένα κοινό μέσο επικοινωνίας και σύνδεσης μεταξύ των ατόμων. Ακόμα, οι κινητικές παρεμβάσεις έχουν την δυνατότητα να ενισχύουν αλλά και να διατηρήσουν τις κινητικές λειτουργίες.

Πώς η μουσική αγγίζει τα πιο κρυφά σημεία του εγκεφάλου

Αναλυτικότερα, η μουσικοθεραπεία μπορεί να συμβάλει στη γνωστική ενίσχυση των ατόμων με άνοια, καθώς η μουσική δρα σε εγκεφαλικές περιοχές που συχνά παραμένουν λειτουργικές ακόμη και σε προχωρημένα στάδια της νόσου. Η μουσική ενεργοποιεί ταυτόχρονα πολλές περιοχές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με την ακουστική επεξεργασία, τον κινητικό έλεγχο και τη συναισθηματική ρύθμιση. Η ενεργοποίηση αυτή συνδέεται με τη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών, ενώ παράλληλα συμβάλλει στη μείωση της σύγχυσης και του άγχους, συμπτώματα που συχνά παρατηρούνται σε περιπτώσεις άνοιας (Bleibel et al., 2023). Ειδικότερα, η μουσική που είναι συνδεδεμένη με σημαντικά γεγονότα της ζωής του ατόμου φαίνεται να διεγείρει πιο έντονα τη μνήμη και να προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις που συμβάλλουν στη διατήρηση της ταυτότητας. 

Η μουσική ως πηγή νευρογένεσης και αναγέννησης

Η μουσική δεν λειτουργεί μόνο ως ένα μέσο ψυχαγωγίας αλλά μπορεί να συμβάλει ενεργά στην αναγέννηση και αποκατάσταση των εγκεφαλικών κυττάρων, διευκολύνοντας τη νευρογένεση και ενισχύοντας τη νευροπλαστικότητα (Fukui & Toyoshima, 2008). Αυτό το εύρημα είναι ιδιαιτέρως σημαντικό καθώς υπογραμμίζει τη βαθύτερη θεραπευτική επίδραση της μουσικής και τον ρόλο της ως ένα ουσιαστικό στοιχείο στη βελτίωση της καθημερινότητας των ατόμων με άνοια, παρέχοντας ερεθίσματα που μπορούν να διατηρήσουν ή ακόμη και να ενισχύσουν γνωστικές λειτουργίες (Jiménez-Palomares et al., 2024).

Η μουσική ως καταφύγιο

Η συναισθηματική ρύθμιση είναι ένα άλλο σημαντικό όφελος της μουσικοθεραπείας. Έχει παρατηρηθεί ότι η ακρόαση οικείων τραγουδιών μειώνει την ανησυχία και τη σύγχυση, προσφέροντας μια αίσθηση ασφάλειας (Gómez-Romero et al., 2017). Ένα από τα συχνά συμπτώματα που παρατηρείται είναι η κατάθλιψη. Παρατηρήθηκε πως υπάρχει συσχετισμός μεταξύ της κατάθλιψης και της χαμηλής ποιότητας ζωής (Van der Steen et al., 2018). Η μουσική μπορεί να επηρεάσει θετικά την ψυχολογική κατάσταση, μειώνοντας τα συμπτώματα κατάθλιψης και ενισχύοντας την αίσθηση ηρεμίας και ευεξίας (Chu et al., 2014). Σε ορισμένες περιπτώσεις, άτομα που δυσκολεύονται να εκφράσουν συναισθήματα μέσω της λεκτικής επικοινωνίας, έχουν τη δυνατότητα μέσω της μουσικοθεραπείας να εξωτερικεύσουν τη συναισθηματική τους κατάσταση. 

Το κοινό τραγούδι που ενώνει και συνδέει

Η κοινωνική αλληλεπίδραση ενισχύεται μέσω της μουσικής, καθώς προσφέρει έναν τρόπο επικοινωνίας και σύνδεσης μεταξύ των ατόμων με άνοια και των φροντιστών τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι η συμμετοχή σε μουσικές δραστηριότητες βελτιώνει τις κοινωνικές δεξιότητες και αυξάνει την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον (Baird, Garrido & Tamplin, 2019). Τόσο οι ατομικές όσο και οι ομαδικές συνεδρίες μουσικοθεραπείας μπορούν να μειώσουν το αίσθημα απομόνωσης και μοναξιάς, ενώ παράλληλα προάγουν τη συνεργασία και τη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ των συμμετεχόντων. 

Τεχνικές και μέθοδοι:

 •    Δεκτική μουσικοθεραπεία: Η ακρόαση οικείων μουσικών ακουσμάτων έχει προσωπική σημασία για το άτομο και δίνει τη δυνατότητα για ανάκληση αναμνήσεων και ενίσχυση της ταυτότητας. Τα τραγούδια που συνδέονται με νεανικές αναμνήσεις συχνά προκαλούν ισχυρές συναισθηματικές αντιδράσεις, ενισχύοντας την αίσθηση του εαυτού. 

•    Ενεργητική συμμετοχή και performing: Η συμμετοχή τόσο σε ομαδικές μουσικές παρεμβάσεις, όσο και σε ατομικές βελτιώνει τη συναισθηματική διάθεση και ενθαρρύνει τη λεκτική και εξωλεκτική επικοινωνία. Τα άτομα με άνοια μπορεί να θυμούνται στίχους τραγουδιών ακόμη και αν έχουν χάσει την ικανότητα να συνομιλούν κανονικά. 

•    Ρυθμικές και κινητικές δραστηριότητες: Η χρήση κρουστών οργάνων μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της κινητικής δραστηριότητας και του συντονισμού. Επαναλαμβανόμενα ρυθμικά μοτίβα φαίνεται να προσφέρουν αίσθηση σταθερότητας και προβλεψιμότητας, που είναι ιδιαίτερα σημαντική για άτομα με άνοια.

 •    Αυτοσχεδιασμός: Οι θεραπευόμενοι έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν ήχους και μελωδίες που αντανακλούν τα συναισθήματά τους, ακόμα και αν έχουν περιορισμένη λεκτική ικανότητα. Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να λειτουργήσει ως ένας ασφαλής τρόπος έκφρασης συναισθημάτων που δεν μπορούν να διατυπωθούν με λέξεις. 

Βιβλιογραφία 

Baird, A., Garrido, S., & Tamplin, J. (Επιμ.). (2019). Music and Dementia: From Cognition to Therapy. Oxford University Press.

Bleibel, A., Taylor, J., & Clifford, E. (2023). The therapeutic effects of music interventions in Alzheimer’s disease and dementia: A review of recent studies. Journal of Alzheimer's Disease, 89(2), 145-157. https://doi.org/10.3233/JAD-230164

Chu, H., Lee, S. D., & Liu, T. H. (2014). The impact of music therapy on reducing depression symptoms in patients with Alzheimer’s disease. Journal of Music Therapy, 51(2), 123-135. https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2019.03.017 

Fukui, H., & Toyoshima, K. (2008). Music facilitate the neurogenesis, regeneration and repair of neurons. Medical Hypotheses, 71(5), 765–769. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2008.06.019 

Gómez-Romero, M., Rodríguez-Rubio, M., & Sánchez, C. (2017). Emotional regulation and cognitive enhancement through music therapy in Alzheimer's disease. Journal of Clinical Psychology, 72(6), 877-890. https://doi.org/10.1002/jclp.22498 

Jiménez-Palomares, M., et al. (2024). Benefits of Music Therapy in the Cognitive Impairments of Alzheimer's-Type Dementia: A Systematic Review. Journal of Clinical Medicine, 13(7), 2042. 

Van der Steen, J. T., Smaling, H. J. A., & Meeuwsen, E. J. (2018). Music therapy and quali-ty of life in dementia patients: A meta-analysis. Psychology and Aging, 33(1), 148-160. https://doi.org/10.1037/pag0000256 

---